portal.activeradio.gr - 08/06/2008

Το Μήλο, η Περιστέρα και το Μωσαϊκό Τριαντάφυλλο

"...και τέλειωσα με άριστα αλλά δεν έχω ευχάριστα / μαμά, όλα στον κόσμο είναι γραμμένα"

Ας ξεκινήσουμε από τα δεδομένα: η ευτυχέστερη καλλιτεχνική στιγμή της συνεργασίας των δυο δημιουργών δεν έκανε ...ντόρο. Ο Σταμάτης Κραουνάκης και η Λίνα Νικολακοπούλου κάθε άλλο παρά άγνωστοι ήταν το 1988. Είχαν προηγηθεί τραγούδια για τη Βίκυ Μοσχολιού, τις παραστασεις του Γιώργου Μαρίνου, τη Χριστιάνα, το Μανώλη Μητσιά, τη Δήμητρα Γαλάνη, και βέβαια η τεράστια επιτυχία του Κυκλοφορώ Κι Οπλοφορώ με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη. Ο τελευταίος δίσκος και οι παραστάσεις στη "Λεωφόρο" καθιέρωσαν έκτοτε τους δυο καλλιτέχνεςς ως το δημοφιλέστερο (σύμφωνα με κάποιους και σπουδαιότερο) δημιουργικό δίδυμο στην μετά-Χατζιδάκις/Γκάτσος εποχή. Χατζιδάκις και Γκάτσος υπήρξαν καθοριστικές επιρροές και για τους δυο. Η Τάνια Τσανακλίδου, sui generis αρτίστα για τα δεδομένα της -τότε- (πιθανολογώ ακόμα και σήμερα...) Ελλάδας, με τους Γάλλους να εκτιμούν πολύ περισσότερο από εμάς την ποιότητα της φωνής της, μετρούσε ήδη δεκαπέντε χρόνια στη μουσική σκηνή και υπερεικοσαετή θητεία στο θεατρικό σανίδι. Το βιογραφικό της απαριθμούσε συμμετοχές και συνεργασίες με τους Λεοντή, Λοϊζο, Σπανό, Ξυλούρη, παραστάσεις με το Γιώργο Μαρίνο στη “Μέδουσα” (όπου και τραγούδησε σε α' εκτέλεση το "Η Παναγία της Πατησίων" που αργότερα περιλήφθηκε στην Πορνογραφία του Χατζιδάκι), ΚΘΒΕ, Ξένια Καλογεροπούλου, Κουν, δίσκους-πορτρέτα, τραγούδια της Edith Piaf και την αλήστου μνήμης εμπλοκή της στο (πάλαι ποτέ θεωρούμενο) πολιτιστικό γεγονός ονόματι...Eurovision (με το "Τσάρλι Τσάπλιν", σημειωτέον ένα από τα πρώτα τραγούδια του Στ. Κραουνάκη).
Τρεις απόλυτα δόκιμοι και δημοφιλείς καλλιτέχνες, λοιπόν, ένωσαν το ταλέντο τους στο συγκεκριμένο δίσκο – συνεργασία η οποία, θα περίμενε κανείς, είχε τα εχέγγυα να βρει εμπορικό αντίκρισμα. Κι όμως, ο δίσκος δεν είχε εμπορική απήχηση. Δεν "χρυσώθηκε". (Ασφαλώς, σε μια εποχή που το να πουλάνε οι δίσκοι δεν ήταν ...ντροπή και εφαλτήριο για κατηγορίες καλλιτεχνικής έκπτωσης, κατά την σημερινή παρανοϊκή λογική... Και βέβαια τότε που ο χρυσός αντιπροσώπευε το μετάλλιο-από-τους-ακροατές-στον-καλλιτέχνη, όχι τις ...παραγγελίες των δισκοπωλείων). Τι συνέβη επομένως με το Μαμά Γερνάω; Πολύ απλά κύρωσε τη "σχολή Κραουνάκης-Νικολακοπούλου", συμπυκνώνοντας όλα τα προτερήματα και αποκλείοντας τα ελαττώματα της καλλιτεχνικής περσόνας των δύο δημιουργών. Η Τσανακλίδου λειτούργησε ως καταλύτης και το κράμα προέκυψε, συν το χρόνω, ένας από τους κλασικούς ελληνικούς δίσκους του περασμένου αιώνα.

Ο Σταμάτης Κραουνάκης, με τη γεννήτρια ιδεών στο κόκκινο, στην εν λόγω δουλειά φαίνεται να αποφασίζει πως δεν τον αφορούν αβαντοδόρικες εμμονές που θα εξασφάλιζαν το ...σουξέ. Με την αγαπημένη του συνήθεια να "μαγειρεύει" στο πιάνο επιρροές και δάνεια από χίλιες δυο ενδημικές και ξενόφερτες πηγές, "ευφυέστερος των μαθητών που ...κλέβουν" (για να παραφράσουμε μια δική του δήλωση), γράφει συμπαγείς μελωδίες που αναμετρώνται στα ίσα με την δημιουργική του φλέβα και δηλώνουν ιδία καταγωγή. Διοχετεύει, αντίθετα, την πληθωρικότητά του στην επιλογή της ορχήστρας (πάνω από είκοσι όργανα) και των ενορχηστρώσεων (στο σύνολο εμπιστεύεται πέντε ενορχηστρωτές). Παρ' όλα αυτά, καταφέρνει να μην υπερφορτωθούν ηχητικά τα τραγούδια, δημιουργώντας μια προσφιλή στη θεατρική και κινηματογραφική συνθήκη μουσική ατμόσφαιρα – μεγάλη νίκη, θαρρώ, για έναν συνθέτη που θέλησε να οργανώσει το ταλέντο του αποφεύγοντας την (φύσει αλλά και πλέον θέσει) υπερβολή που πολλές φορές θα χαρακτηρίσει εν συνεχεία το δημιουργικό του εκτόπισμα. Και μια παρασκηνιακή make of ιστορία: πριν από λίγα χρόνια, σε μια από τις παραστάσεις τις στο "Μετρό" η Τάνια Τσανακλίδου διηγείται την πρόσχαρη περιπέτειά της με μια χαρτορίχτρα (με αφορμή την ερμηνεία του ομώνυμου τραγουδιού του Πετσά), μπας και βρει αν όντως τη θέλει ή απλά την παιδεύει ο τότε εκλεκτός της καρδιάς της. Τη συγκεκριμένη χαρτομάντισσα θα της την συστήσει ο συνθέτης, έπειτα από τη γνωμάτευση που θα κάνει για το σπουδαίο μέλλον του δίσκου αν τον ...αγιάσουν. "Μωρή, θα θυμιατίσω!" δήλωσε ο συνθέτης στην ερμηνεύτρια. Εξού και ο ήχος από το λιβανιστήρι στο "Είσοδος"...

Η Λίνα Νικολακοπούλου, άλλη μεγαλη νικήτρια του εαυτού της στην εν λόγω εργασία, ακολουθεί (και εδώ) με συνέπεια τη σχολή του "καθημερινού λόγου" (της οποίας υπήρξε, μαζί με τους τραγουδοποιούς του '80, ιδρυτικό μέλος) που αντλεί αναφορές από τα υλικά στιγμιότυπα και τις ένδον σκέψεις των (τότε) νέων. Ο φωτογραφικός χαρακτήρας της στιχουργικής της Νικολακοπούλου είχε ήδη κάνει εμφανή την παρουσία του στο Κανονικά του 1984. Στο Κυκλοφορώ Κι Οπλοφορώ τον καλλιέργησε ακόμα περισσότερο. Και στο Μαμά Γερνάω συνεχίζει και οριοθετεί πλήρως το χώρο της: τη θεματική των διαπροσωπικών σχέσεων, της οποίας γίνεται πλέον η δικαιωματική κυρίαρχος. Με μια διαφορά: οι στίχοι της, καθώς φαίνεται προσαρμοσμένοι σ' ένα γυναικείο ερμηνευτικό χαρακτήρα, υιοθετούν εικόνες και φράσεις απολογισμού απέναντι στην απειλή της ηλικίας – τότε, που το να τριανταρίζεις και να τριανταπενταρίζεις, σήμαινε την καμπή της ωρίμανσης και τη διάθεση για σούμα απέναντι στον κοινωνικό ρόλο. Η ηρωίδα της γερνάει από τραγούδι σε τραγούδι, ξεκινώντας στο "Μοίρες" με τον τσαμπουκά ανθρώπου που αναγνωρίζει τη φθορά για να καταλήξει στο "Ζελατίνα" με το αίτημα να απομακρυνθούν οι προβολείς από το φαίνεσθαι του καθρέφτη – απέναντί του στέκονται πια μόνο τα είδωλα της εμπειρίας. Μορφολογικά η στιχουργός βρίσκεται ακόμα μακριά από τις λεκτικές ακρότητες (δηλ. την κυριαρχία της φόρμας στο περιεχόμενο) και τις ...εμπρηστικές της διαθέσεις απέναντι στο συντακτικό, όπως αυτές υπονόμευσαν αρκετές φορές τα κείμενά της στη δεκαετία του '90. Αιχμή της διάθεσής της για νεωτερική γραφή είναι σε αυτόν το δίσκο το "Πάτωμα", τραγούδι, πιστεύω, κατ' εξοχήν αντιπροσωπευτικό της "σχολής Νικολακοπούλου". Καθαρό δείγμα της μικτής θεματολογίας που χαρακτηρίζει τη γραφή της (ουδέποτε έγραψε αμιγώς ερωτικά ή εξομολογητικά κείμενα), στο εν λόγω κομμάτι η Νικολακοπούλου ενσωματώνει την καταγωγή της από τη νεοσύστατη σχολή του καθημερινού λόγου με τη μελλοντική της ενασχόληση με την ελλειπτική γραφή που "φιλοσοφεί" την ενδοσκόπηση (όπως εκφράστηκε στο Σαν Ηφαίστειο Που Ξυπνά, δίσκος στο οποίο ανανέωσε πλήρως και με δημιουργικό τρόπο για τρίτη και τελευταία -εύχομαι όχι ύστατη- φορά τα χαρακτηριστικά του λόγου της). Και τέλος το ομώνυμο του δίσκου τραγούδι, που, παρ' όλη τη βιτρίνα της γυναικείας ερμηνείας, συνεχίζω να πιστεύω πως αποτελεί ...οιδιπόδειο άσμα.

Η Τάνια Τσανακλίδου συνέβαλε στην δημιουργία του δίσκου με τον δικό της καλλιτεχνικό κανόνα, ξεχωριστής ιδιοσυγκρασίας. "Φόρεσε" τα τραγούδια και τα μετουσίωσε στη μορφή που χαρακτηρίζει τον ερμηνευτικό της τρόπο: τρίλεπτα μονόπρακτα, τραγουδώντας με τα σπλάγχνα. Χρωματίζοντας τη φωνή της με τη σωματική ένταση που απαιτούσαν οι στίχοι και η μουσική, άλλοτε με μειδίαμα και άλλοτε σπαρακτική, έχει (και σε αυτόν το δίσκο) απόλυτη επίγνωση της λειτουργίας του καλλιτέχνη που εκτίθεται – χωρίς να απαιτεί τη συνενοχή.

Έκτοτε... οι τρεις καλλιτέχνες ουδέποτε συναντήθηκαν εκ νέου. Τέσσερα τραγούδια του δίσκου έχουν σταθερή παρουσία στο ρεπερτόριο της Τσανακλίδου, ούτως ώστε με κάθε ανανέωση του ακροατηρίου να υπάρχει συνεχής αναφορά στην ύπαρξη του δίσκου – τα υπόλοιπα δεν επανακτελούνται συχνά πλέον και δεν απέκτησαν διασκευές (με εξαίρεση το "Φίλοι" από το Όταν Ερχονται Οι Φίλοι Μου, με την α λα Tom Waits ενορχήστρωση και την ερμηνεία του συνθέτη). Κραουνάκης και Νικολακοπούλου συνέχισαν να συνεργάζονται για κάτι λιγότερο από μια δεκαετία, λίγο προτού το Μήλο να επαναπροσδιορίσει τις διαθέσεις του απέναντι στην τέχνη του, πότε δημιουργώντας το θαύμα από το πουθενά και πότε με την υπερβολή να ακκίζεται ως αυτοσκοπός, κι η Περιστέρα εισέλθει στην αμφισημία των λέξεων που άλλοτε υπακούν στην εσωτερική ανάγκη για επανεκκίνηση της δημιουργίας κι άλλοτε θολώνουν σε εικόνες διανοουμενίστικου εντυπωσιασμού. Το δε Τριαντάφυλλο, παρ' όλη την παρουσία ενός κλασικού δίσκου στις αποσκευές, δεν εξαργύρωσε ποτέ την καλλιτεχνική αξία του τελευταίου πάνω σε ένα συγκεκριμένο προφίλ καριέρας, επιλέγοντας να λειτουργήσει με γνώμονα τον πειραματισμό κι όχι τα δισκογραφικά συμβόλαια. "Πενήντα καλοκαίρια και χειμώνες" τώρα πια...